Według ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, pomnikami przyrody w Polsce są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie.

Ustanowienie pomnika przyrody następuje w drodze aktu prawa miejscowego, tj. uchwały rady gminy. W uchwale podaje się nazwę danego obiektu lub obszaru, jego położenie, sprawującego nadzór, szczególne cele ochrony, w razie potrzeby ustalenia dotyczące jego czynnej ochrony oraz zakazy właściwe dla tego pomnika. Akt wchodzi w życie dopiero po upływie 14 dni od publikacji w Dzienniku Urzędowym danego województwa.

Do pomników przyrody ożywionej należą: pojedyncze krzewy, drzewa i grupy drzew odznaczające się sędziwym wiekiem, wielkością, niezwykłymi kształtami lub innymi cechami, a także zabytkowe aleje drzew. Niestety te ostatnie są aktualnie najrzadziej ustanawiane. W samym 2019 r. na terenie województwa zachodniopomorskiego, ustanowiono pomnikami przyrody jedynie: aleję 201 drzew należących do gatunku Grab pospolity (Carpinus betulus L.) o nazwie „Aleja Ksawerego” oraz  aleję 25 drzew należących do gatunku Buk zwyczajny (Fagus sylvatica L.) o nazwie „Aleja Wielkich Buków”, zlokalizowane na terenie gminy Drawsko Pomorskie.

„Aleja Ksawerego”

Akty w sprawie obu ww. form ochrony przyrody dostępne są na stronie Dziennika Urzędowego Województwa Zachodniopomorskiego z 2019 r. pod pozycjami 1194 i 1195.