18 grudnia weszła w życie ustawa o gatunkach obcych (Dz.U. 2021 poz. 1718), transponująca przepisy unijne zawarte w rozporządzeniu w sprawie działań zapobiegawczych i zaradczych w odniesieniu do wprowadzania i rozprzestrzeniania inwazyjnych gatunków obcych (Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) NR 1143/2014 z dnia 22 października 2014 r.). Wspomniane rozporządzenie UE reguluje kwestie takie, jak wykaz inwazyjnych gatunków obcych stanowiących zagrożenie dla Unii Europejskiej oraz dla poszczególnych państw członkowskich, a także kontroli wspólnotowych granic, raportowania, wzajemnego powiadamiania oraz współpracy między państwami członkowskimi w zakresie gatunków obcych.
Problem obcych gatunków inwazyjnych jest obecnie jednym z największych zagrożeń dla rodzimych biotopów. Gatunki te generują znaczne straty ekonomiczne, a często również zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi. Pomimo próby wprowadzania rozwiązań systemowych, zarówno na poziomie krajowym, jak i międzynarodowym, wciąż brak było dotychczas skutecznych metod wielkoskalowego usuwania i kontroli rozprzestrzeniania się obcych gatunków inwazyjnych. Warto zaznaczyć, że chociaż jedynie 10-15% spośród około 12 tys. gatunków obcych stwierdzonych w Europie to obce gatunki inwazyjne, to ten pozornie niewielki odsetek odpowiedzialny jest za straty gospodarcze sięgające 12 miliardów euro.
Wprowadzone ustawą o gatunkach obcych przepisy mają na celu eliminację lub zminimalizowanie negatywnego oddziaływania gatunków obcych na środowisko przyrodnicze Polski, usługi ekosystemowe, gospodarkę, a także ludzkie zdrowie.
Ustawa określa zadania i kompetencje organów administracji publicznej oraz innych podmiotów związane z wykonywaniem przepisów wspomnianego rozporządzenia UE (wydawaniem zezwoleń, monitorowaniem, zarządzaniem inwazyjnymi gatunkami obcymi, prowadzeniem kontroli granicznych), wprowadza dodatkowe ograniczenia w zakresie wprowadzania do środowiska oraz przemieszczania w środowisku przyrodniczym Polski gatunków obcych, a także określa zasady odpowiedzialności za naruszenie przepisów krajowych i unijnych dotyczących gatunków obcych.
Co ważne, ustawa wprowadzenia do polskiego porządku prawnego nowe definicje dotyczące gatunków obcych, m.in. inwazyjny gatunek obcy, działania zaradcze, eliminacja. Gatunek obcy definiowany jest jako każdy żywy osobnik gatunku, podgatunku lub niższego taksonu zwierząt, roślin, grzybów lub drobnoustrojów wprowadzony poza jego naturalny zasięg, włączając wszelkie części, gamety, nasiona, jaja lub diaspory tych gatunków, jak również hybrydy, odmiany lub rasy zdolne do przeżycia i rozmnażania. Obcymi gatunkami inwazyjnymi są z kolei te gatunki obce, których introdukcja lub rozprzestrzenianie się zagraża bioróżnorodności i powiązanym usługom ekosystemowym lub oddziałuje na nie w niepożądany sposób.
Ustawa przewiduje wprowadzenie polskiej listy gatunków obcych szczególnie wymagających kontroli i zwalczania. Określi ją rozporządzenie Rady Ministrów, którego wstępny projekt został już opracowany i zamieszczony został na stronie Sejmu RP jako materiał informacyjny. Informowaniu społeczeństwa w zakresie gatunków obcych służyć będzie Centralny Rejestr Danych o inwazyjnych gatunkach obcych, gromadzący dane na temat ich występowania w środowisku oraz stosowanych wobec nich działań zaradczych. Ważną regulacją wprowadzoną przez ustawę jest zasada, że wprowadzający inwazyjny gatunek do środowiska przyrodniczego ponosi koszty jego usunięcia z tego środowiska. Humanitarnemu podejściu do gatunków obcych sprzyjać będzie możliwość utworzenia azyli dla zwierząt należących do gatunków obcych, przejętych w trakcie kontroli granicznych lub odłowionych ze środowiska.
Przy zwalczaniu obcych gatunków inwazyjnych współpracować będą instytucje takie jak państwowe służby ochrony przyrody, organy celne, myśliwi, leśnicy, zarządcy wód, Główny Inspektorat Rybołówstwa Morskiego i zarządcy nieruchomości. Szczególnie warta podkreślenia jest rola myśliwych, rybaków i wędkarzy, którzy mogą odławiać wiele groźnych i ekspansywnych gatunków obcych w ich rutynowej działalności. Gatunki te to, m.in., babka bycza, czebaczek amurski, karaś srebrzysty, trawianka, jenot azjatycki, szop pracz oraz wizon (dawniej norka) amerykański. Warto wspomnieć tu gatunki, które są często pozyskiwane przez wędkarzy i rybaków przy okazji połowów właściwych gatunków docelowych. Dzieje się tak z rakiem pręgowatym, rakiem sygnałowym, krabem wełnistoszczypcym czy żółwiem ozdobnym. W przypadku nawet nieintencjonalnego odłowienia któregoś w wymienionych gatunków nie można, zgodnie z polskim prawem, wypuszczać ich z powrotem do środowiska naturalnego! Ustawa o gatunkach obcych wprowadza dodatkowo obowiązek raportowania przez myśliwych faktu odłowienia gatunku obcego zagrażającego środowisku przyrodniczemu w skali Unii Europejskiej lub Polski.
Edukację w zakresie eradykacji i kontroli wielkości populacji inwazyjnych gatunków obcych przez myśliwych, rybaków i wędkarzy prowadzi Federacja Zielonych „GAJA” (www.gajanet.pl) w ramach międzynarodowego związku stowarzyszeń Coalition Clean Baltic (www.ccb.se) – działanie dofinansowane ze środków programu LIFE Unii Europejskiej. Zapraszamy do odwiedzenia strony projektu i zapoznania się ze szczegółowymi informacjami dotyczącymi odłowu wskazanych powyżej obcych gatunków inwazyjnych. Szczegółowe informacje dostępne są pod adresem www.gajanet.pl/projekty/edukacja-w-zakresie-ias.
dr inż. Jakub Skorupski
